آموزش و تدریس تار و سه تار در تهران و کرج.گلشهر.فردیس.شاهین ویلا...

کوک

هر چهار سیم سه‌تار می‌توانند توسط گوشی‌هایی که در انتهای دسته تعبیه شده کوک شوند.
نت پایهٔ کوک سه‌تار و تار معمولاً نت دو برای سیم یکم است و بقیه سیم‌ها بر اساس سیم اول کوک می‌شوند. نت ِ دوی مورد استفاده در سه‌تار، در پیانو سی وسط (Middle C) است. نت دو در موسیقی ایرانی معمولاً نیم پرده پایین‌تر از نت دو در موسیقی کلاسیک، و برابر با سی بمل در دیاپازون است.

بعضی اوقات برای تمرین از پایه نت لا برای کوک سیم یکم استفاده می‌شود چرا که صدای ساز بم‌تر بوده و گوش نوازنده را آزار نمی‌دهد. دلیل دیگر برای استفاده از نت ِ لا شل‌تر بودن سیم‌هاست و در نتیجه آسیب کمتری به سیم رسیده و عمر مفید آن بالا می‌رود؛ در عین حال که انگشت‌گذاری و اجرای تکنیک هایی مانند مضراب ریز روی سیم شل آسان‌تر است.

معمولا برای هر دستگاه کوک خاصی در نظر گرفته می‌شود، اما بسته به دستگاه، احساس نوازنده و تم آهنگ مورد نظر می‌تواند متفاوت باشد. عوض شدن کوک ساز در هر دستگاه و آواز در موسیقی ایرانی منجر به عوض شدن حال و هوای آهنگ‌ها می‌شود اما می‌توان با استفاده از کوک ِ دستگاه‌ها و آوازهای مختلف، آهنگ‌های مربوط به دستگاه و یا آوازی دیگر را نواخت.

حالت‌های مختلف کوک

نامگذاری سیم‌ها برای کوک قراردادی است. به این معنی که لازم نیست کوک سیم همان نت دیاپازون باشد. برای مثال در حالتی که قرار باشد سیم اول روی نت دو کوک شود و سیم دوم روی نت سل، می‌توان هر دو را یک پرده پایین‌تر آورد و سیم اول را روی نت سی‌بمل و سیم دوم را روی نت فا کوک کرد. در موسیقی سنتی ایران می‌توان هر دستگاه را با کوک‌های مختلف اجرا کرد که در اینجا متداول‌ترین آنها معرفی می‌شود.

به علت پایین‌تر بودن نت دو در موسیقی سنتی ایران نسبت به موسیقی کلاسیک به میزان یک پرده، کوک ِ «سی بمل، فا، سی بمل، سی بمل» همان کوک ِ «دو، سل، دو، دو» شناخته می‌شود. در واقع، نامگذاری این کوک (که در اینجا کوک ماهور است) به عنوان «دو، سل، دو، دو» برای راحتی کار نوازندگان و هنرجویان است تا نسبت فاصله بین نت مورد استفاده در سیم یکم تا سیم دوم را که ۵ نیم پرده است، درک کنند.

کوک شور

دستگاه شور مادر دستگاه‌های موسیقی ایران است و تمامی دستگاه‌ها و آوازها (به جز دستگاه چهارگاه) از شور مشتق می‌شوند.

متعلقات شور

آوازهای ابوعطا، بیات ترک، اقشاری،دشتی،بیات کرد و بیات اصفهان با اینکه از متعلقات دستگاه شور هستند، اما هر یک دارای کوک ِ جداگانه‌ای هستند. (امروزه آواز بیات اصفهان از متعلقات دستگاه همایون خوانده می‌شود که در قدیم متعلق به شور بوده و ربع پرده با شور تفاوت دارد.)

آواز ابوعطا

آواز بیات ترک

کوک سه‌تار در آواز بیات ترک به روایت احمد عبادی نوازنده سه‌تار به این گونه است:

آواز افشاری

آواز دشتی

کوک همایون

کوک مورد استفاده برای دستگاه همایون دقیقا مانند کوک ِ مورد استفاده در آواز ِ ابوعطاست. در نوازندگی آواز بیات اصفهان نیز  نیز از همین کوک برای سه‌تار استفاده می‌شود.

کوک ماهور

کوک ِ سه‌تار در دستگاه ماهور به عنوان پایه شناخته می‌شود و در این کوک، سه‌تار دارای بیشترین وسعت صوتی خود است.

سیم‌های سه‌تار برای نوازندگی دستگاه ماهور به این صورت کوک می‌شوند:

کوک راست‌پنجگاه

wikipedia.org.

در قرن حاضر نواختن این ساز دچار تحولات زیادی شده است و هم اینک بیش از ده شیوه سه تار نوازی را داریم که هر یک بر گرفته از شیوه قدما و ترکیب آن با شیوه های دیگر از جمله سلایق شخصی است. این تفاوت نواختن ها در عمل با استفاده از تنوع مضراب زنی، موقعیت قرار گفتن دست مضراب زن بر روی صفحه ساز و نحوه پرده گرفتن توسط دست چپ حاصل می شود. عواملی همچون نواخت ملایم بر روی سیم ها، تک سیم نوازی، شلوغ نوازی، تنبوری نوازی و سرعت مضراب و پنجه باعث می شوند صداهای متفاوتی از این ساز شنیده شود. در عصر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، میرزا عبدالله فرزند آقا علی اکبر فراهانی از نخستین کسانی بود که سه تار را، مانند تار یکی از سازهای بنیادین موسیقی ایرانی دانست و خود او نیز علاوه بر تار، نوازنده چیره دست سه تار بود. اما از آنجا که در نخستین ضبط های موسیقی ایرانی هیچ اثری از سه تار نوازی میرزا عبدالله به ثبت نرسیده است، اطلاع دقیقی از شیوه نوازندگی سه تار او نداریم. 

 پس از وی، شاگردش درویش خان شاخص ترین نوازنده سه تار زمان خود بود که از او نیز هیچ نمونه صوتی بر جای نمانده است. درویش خان علاوه بر تار، شاگردان ممتازی در نوازندگی سه تار داشت که می توان به نام های ابوالحسن صبا، ارسلان درگاهی، یوسف فروتن، سعید هرمزی و کلنل علی نقی وزیری اشاره کرد. وزیری با وجود آن که شاگرد مستقیم درویش خان بود ولی در نوازندگی سه تار دنباله رو استادش نشد و یک شیوه کاملاً شخصی در پیش گرفت. سنت سه تار نوازی بر اساس ردیف موسیقی ایران با تفاوت هایی در نحوه بیان، بعدها توسط احمد عبادی، داریوش صفوت، جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی و داریوش طلایی ادامه یافت.

شیوه نوازندگی این ساز پس از ورود به رادیو تغییر کرد. احمد عبادی فرزند کوچک میرزا عبدالله در سال 1327 توسط اسماعیل نوّاب صفا به رادیو دعوت شد و برای اوّلین بار در مرداد ماه سال 1327 صدای سه تارش از رادیو پخش گردید. پیش از آن شیوۀ قدما در نوازندگی سه تار بدین شکل بود که تمامی سیم ها با یکدیگر به صدا در می آمد ولی عبادی شیوه خلوت نوازی یا تک سیم نوازی را سرلوحه کار خویش قرار داد. عبادی گر چه فرزند میرزا عبدالله بود ولی مرگ زود هنگام پدر این فرصت را به او نداد تا از محضرش استفاده کند. بنابراین بعدها نوازندگی سه تار را از خواهران خود خصوصاً ملوک خانم که سه تار را به شیوۀ پدر می نواخت فرا گرفت. با این وجود، عبادی شیوه سه تار نوازی پدر را دنبال نکرد و خود در این فن، صاحب شیوه مخصوصی شد.

پس از فوت استاد صبا شیوه نوازندگی قدما چندان پیگیری نشد و سه تار نوازی عملاً به سلایق شخصی میل کرد. به عبارتی هر یک از نام آوران نوازندگی این ساز با استفاده از منابع مختلف و لحاظ سلیقه های شخصی به الگوهای متفاوتی از نوازندگی سه تار دست یافتند. این تفاوت ها به گونه ای است که یک شنونده کم آشنا هم با چند بار گوش دادن متوجه آن ها می شود. از شاگردان مستقیم ابوالحسن صبا می توان به دکتر داریوش صفوت، دکتر تفضلی و محمود تاجبخش اشاره کرد.

از دیگر نوازندگان مطرح سه تار می توان به نام های عطا جنگوک، داریوش پیرنیاکان، مسعود شعاری، بهداد بابایی، رامین جزایری و فرشاد توکلی اشاره کرد که برخی از ایشان تلفیقی از شیوه های گوناگون همراه با سلیقه های شخصی را در سه تار نوازی سنتی دنبال می کنند و برخی دیگر مانند رامین جزایری و فرشاد توکلی دنباله رو شیوه ابوالحسن صبا هستند.

سه تار سازی سبک، کم حجم و نسبتاً ارزان قیمت است و صدایی ملایم دارد. به همین دلیل علاقه مندانش بیشتر از دیگر سازهای ایرانی مانند تار، سنتور و کمانچه هستند. به غیر از اساتیدی که نام و نمونه کارشان در این مجموعه آمده است، نوازندگان زیادی هم اینک به نواختن و آموزش این ساز ظریف مشغول هستند، افرادی مانند حمید سکوتی، هادی آذرپیرا، مهرداد ترابی، بهنام وادانی، قشنگ کامکار، وصال عرب زاده، انوش جهانشاهی، امیر حسین پورجوادی، بهاره فیاضی، فرید خردمند، عرفان گنجه ای، علی بوستان، امین رامین، سروش قهرمانلو، مهدی رستمی، سیاوش کرمی، حافظ ناظری، تهمورس پورناظری، علیرضا مرتضوی، مژگان شجریان، آرشام قادری، وحید خسروی، بهراد توکلی، سپیده مشکی، کاوه گرایلی و ....

tar-3tar.mihanblog.com

سه تار از سازهای زهی زخمه ای موسیقی ایرانی است که در گذشته سه سیم و امروزه چهار سیم دارد. در دوره قاجار عارفی به نام مشتاق علیشاه سیم چهارم را به آن افزود و از اینرو به سیم مشتاق مشهور شد.

کاسۀ طنینی آن از جنس چوب و گلابی شکل است. چهار سیم ساز پس از بسته شدن به سیم گیری که زیر کاسه قرار دارد و گذشتن از روی خرکی که روی صفحۀ چوبی کاسه قرار دارد، طول دسته را نیز طی می کنند و سرانجام به گوشی ها که درجعبه ای به نام سرپنجه قرار دارد بسته می شوند.

بر دستۀ سه تار تعداد 28 دستان (پرده) بسته میشود. سه تار با زخمه زدن بوسیلۀ ناخن انگشت سبّابۀ دست راست به سیمها نواخته می شود.

سه تار به جهت تعداد پرده ها، محل قرار گرفتن پرده ها روی دسته و کوک سیمها بسیار شبیه به تار است، از اینرو نوازندگان سه تار با تار نیز آشنایی زیادی دارند. 

از نوازندگان معروف این ساز می توان از جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، مسعود شعاری، کیهان کلهر نام برد.

1-برای آموزش سه تار چه متد هایی وجود دارد؟

2- آیا نواختن سه تار سخت است؟

3-آیا یادگیری این ساز برای من دیر نیست؟

4- از چه موقع بایستی ساز را تهیه کنم؟

5- در حال حاضر قیمت یک سه تار چقدر است و من به چه نوع سازی نیاز دارم؟

6- آیا سه تار واقعا سه سیم دارد؟

7- آیا آموزش سه تار برای کودکان نیز مناسب است؟

8- قبل یا همزمان با فراگیری سه تار چه درس های دیگری به من کمک می کند تا نواختن این ساز را بهتر بیاموزم؟

9- چه مدت زمانی طول می کشد تا من بتوانم این ساز را در حد قابل قبولی بنوازم؟

10- شیوه آموزش برای ساز چگونه است؟ آیا در طی دوره آموزشی ناگهان درس ها سخت می شود؟ 

1- برای آموزش سه تار چه متد هایی وجود دارد؟

بلی کتاب های هنرستان موسیقی (روح اله خالقی)، آموزش سه تار (جلال ذوالفنون)، دستور تار و سه تار حسین علیزاده

"; 2- آیا نواختن سه تار سخت است؟

هیچ سازی آسان یا سخت نیست و برای نواختن هر کدام بایستی روزانه تمرین کنید. خوب نواختن هر سازی به دو عامل زمان و تمرین نیاز دارد. سازهایی مانند پیانو یا سنتور از آنجا که از قبل کوک شده اند، در ابتدا صدایی بسیار دلنشین تر دارند. اما سازی مانند ویلن که هنرجو خود بایستی صدای مورد نظر را ایجاد کند کمی سخت تر بنظر می رسد. 

3- آیا یادگیری این ساز برای من دیر نیست؟

آموختن موسیقی در هیچ سنی دیر نیست. بقول معروف ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است! 

4- از چه موقع بایستی ساز را تهیه کنم؟

قبل از تهیه ساز حتما با مربی خود مشورت کنید. حدودا از جلسه دوم یا سوم بهتر است که ساز را داشته باشید. 

5- در حال حاضر قیمت یک سه تار چقدر است و من به چه نوع سازی نیاز دارم؟

با حداقل 100000 تومان می توان یک سه تار خرید اما حدودا با 200 الی 250 هزار تومان می توانید یک سه تار متوسط خوب تهیه کنید. قبل از تهیه ساز با مربی خود مشورت کنید. تهیه ساز از سازنده همیشه به صرفه تر و مطمئن تر است. 

6- آیا سه تار واقعا سه عدد تار دارد؟

این ساز در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد. بنابر گفته ابوالحسن صبا، سیم چهارم را درویشی به نام مشتاق علیشاه به سه‌تار اضافه کرده است. 

7- آیا کودکان نیز می توانند به فراگیری این ساز بپردازند؟

بلی از آنجا که سه تار سایز کوچک برای کودکان هم هست از سنین کم هم می توانند به فراگیری سه تار بپرداند. بهترین سن برای شروع نوازندگی از دوران کودکی است. توجه داشته باشید در این سنین اگرچه فراگیری کودکان بسیار بالا است اما بدلیل زود خسته شدن کودکان از کارهایی که نیاز به تمرکز زیادی دارد، بهتر است برای پیشرفت بیشتر، زمان تمرینات آنان را کوتاه تر و به دفعات بیشتر تقسیم کرد. 

8- قبل یا همزمان با فراگیری سه تار چه درس های دیگری به من کمک می کند تا نواختن این ساز را بهتر بیاموزم؟

آموختن مبانی موسیقی (سلفژ و تئوری) به یادگیری شما کمک می کند. همینطور گوش دادن به آثار صوتی که شامل تکنوازی سه تار باشد و خواندن کتاب های مربوط به موسیقی نیز موثر است. 

9- چه مدت زمانی طول می کشد تا من بتوانم این ساز را در حد قابل قبولی بنوازم؟

دوره مقدماتی حدودا هفت ماه طول می کشد. البته این زمان بسته به زمان تمرین هر هنرجو متفاوت است. 

10- شیوه آموزش برای ساز چگونه است؟ آیا در طی دوره آموزشی ناگهان درس ها سخت می شود؟

شیوه آموزشی برای همه سازها به تدریج و از آسان به دشوار می باشد. در صورت تمرین مرتب روزانه و فراگیری کامل درس ها ، درس های جدید بسیار ساده خواهند بود.

- حدود 80 سانتی متر نخ قرقره را با گره زدن یا خیس کردن و یا استفاده از مقدار کمی سریش به دور گوشی می پیچانیم (در جهت خلاف عقربه های ساعت )

- حدود 120 سانتی متر از سیم مورد نظر را جدا کرده ودو سر آن را به صورت زنجیر وار می پیچیم؛البته چندین روش برای حلقه کردن  سیم وجود دارد که در اینجا یک روش را توضیح می دهیم. برای این منظور حدود 5 سانتی متر از سر سیم را روی طول سیم قرار می دهیم، طوریکه یک حلقه درست شود ، بعد با انگشت اشاره و شست حلقه را می فشاریم و با انگشتان دست دیگر شروع به تاباندن سیم می کنیم. باید دقت نمود که سیمها بصورت زنجیر و بهم بافته شوند و یکی تنها بدور دیگری بیچیده نشود. در این قسمت نیز میتوان از دستگاه کوچکی به نام سیم تاب که توسط استاد قنبری مهر طراحی شده هم کمک گرفت. برای اطمینان از گره درست و سالم می توان پس از انداختن سیمها هر کدام را با دست گرفته و کشید تا از باز نشدن آن در ضمن نوازندگی حتم داشته باشیم.در ضمن هر جفت سیم در تار حتما باید از یک قرقره جدا شود.چون این احتمال وجود دارد که جنس سیمهای هر قرقره متفاوت باشد و صدای یک جنسی ندهد. به همین دلیل نیز در صورت پاره شدن و یا آسیب یک سیم, هر دو سیم با هم تعویض میشود.(یک پیشنهاد مفید این است که قبل از گره زدن سیم اصلی , و از انجایی که گره سیم برای کوک ماندن ساز بسیار مهم است, می توان با استفاده از سیمهای کهنه که از روی ساز باز می شود چندین بار گره زدن را تمرین کرد و در نهایت سیم نو را گره زد.)

- یکی از دو سر حلقه شده سیم را که گره ضعیفتری دارد را به نخ قرقره گره می زنیم و سر دیگر که گره حلقه بهتر شده را در سیم گیر قرار می دهیم، سپس در حالیکه گوشی را در جهت خلاف عقربه های ساعت می پیچانیم، با دست دیگر سیم را می کشیم که محکم و در حالت کشش به دور گوشی بسته شود .این کار باعث میشود تا سیم روی گوشی فر نخورد چون در صورت فر خوردن در زمان نوازندگی به آهستگی کوک باز می کند و نوازنده را آزار می دهد. باید توجه داشت که سیم به صورت نامنظم روی گوشی پیچیده شودو به اصطلاح سیم روی سیم بیفتد و خود را محکم کند و در حین نوازندگی کشش سیم کم نشود . اما در دورهای آخر سیم باید در راستای شیار شیطانک بسته شود که سیم از روی گوشی تا شیطانک به صورت صاف قرار گیرد .

- بعد از کوک کردن سیم، چندبار آنرا گرفته و به آرامی به سمت بالا در حدود یک سانتیمتری می کشیم که در این صورت سیم مقداری کش می آید که با کوک کردن مجدد به فرکانس مورد نظر می رسیم .( نکته ایمنی بسیار مهم اینکه به دلیل احتمال پاره شدن سیم در زمان  کشیدن سیم برای اطمینان از محکم شدن گره ویا کشش ان برای جا انداختن سیم , صورت خود را در حین اینکار از ساز به حد کافی دور نگاه داریم).

- نکته بسیار مهمی قابل ذکر است که در صورت عدم رعایت آن کوک کردن تار یکی از مشکلترین کارهای دنیا میشود و آن اینکه در برخی از موارد هنگام کوک کردن، سیم در شیار شیطانک یا خرک حرکت نرم خود را ندارد و به اصطلاح گیر می کند. در اینگونه موارد باید شیارها را به پودر مخصوص(که خصوصا برای این کار ساخته میشود) یا صابون و یا در دسترس تر از همه پودر مغزی مداد (گرافیت) آغشته کرد تا حرکت سیم در آنها  روان شود .این کار چنانچه در مقاله کوک تار نیز گفته ایم  باعث ثابت ماندن کوک در حین نوازندگی میشود.

- برای جلوگیری از آسیب رسیدن به پوست و بجا نماندن جای فشار سیمها بروی کاسه تار در انتهای دهنه بزرگ (محلی که سیمهای تارروی کاسه مینشیند ,حد فاصله خرک وسیمگیر)چیزی مثل برشی از کاغذ ، مقوای گلاسه ، تیغ ژیلت ، پوست چند لایه تار ، پوست دف یا چسب کاغذی قرار می دهیم.

- یک نکته بسیار مهم این که پس از انداختن سیم ها, سعی کنید ته سیم باقی مانده از گره را با خم و راست کردن از بیخ محل گره بشکنید تا هیچ زایده ای از آن باقی نماند که در حین نوازندگی در مچ دست ایجاد خراش یا زخم کند.از بریدن یا قطع آن هم خوداری کنید ,چون حتما از انتها قطع نمی شود و ته سوزن مانندی باقی می ماند که در دست فرو می رود.

- زمان تعویض سیم بستگی به ساعات تمرین روزانه ، فشار دست نوازنده ، مرغوبیت سیم، رطوبت محیط و ... دارد . معمولا سیم ها بعد از مدتی دچار زنگ زدگی ، رنجه شدن در قسمت پشت  پرده ها ( در اثر انگشت گذاری ) ، عدم پایداری کوک ، دو صدایی و گز زدن می شوند که در این صورت باید تعویض شوند .این زمان از چند روز برای نوازنده  پرتمرین حرفه ای , تا چند ماه برای نوازنده تفننی می تواند متفاوت باشد.

tar-3tar.mihanblog.com

سیم های سفید (Do) وهنگام با قطر 18/0 میلی متر و گاه ضخیم تر ,از جنس فولادی در دو نوع با روکش کروم و بدون روکش موجود می باشد . البته انواع سیم فقط به این دو نوع منحصر نمیشود و آلیاژ هر قرقره سیم با قرقره دیگر متفاوت است و معمولا نوازندگان با روشهای خاص خود کیفیت آلیاژ را حدس میزنند. گاه آنرا در معرض اتش میگیرند و بعضی لَختی سیم و فر نخوردن آنرا مطلوب می دانند. معمولا صدای سیم های بدون روکش کروم زنگ دارتر, بازتر و شفاف تر است وسیم های روکش دار صدایی تمیزتر و قدری گرفته تر و البته با صدای اضافه کمتر و مناسب برای ضبط دارد که نوازندگان می توانند با در نظر گرفتن صدای سازشان، فشار پنجه و مضراب ، سلیقه شخصی و موارد دیگر نوع و ضخامت سیم های سفید را انتخاب کنند. در بعضی از موارد از سیمهای با قطر 19/0 و 20/0 میلیمتر و گاه  ضخیم تر نیز استفاده می شود .

سیم های زرد ( قرمز) (Sol) معمولا با قطر 20/0میلی متر و بم با قطر 35/0میلی متر از جنس برنز می باشند.برای تار تا 30 سال قبل از جنس برنجی که زرد رنگ بودند استفاده می شد که صدای کم زنگ تری داشت و کیفیت بهتر صدای سیمهای برنزی جدید باعث از رده خارج شدن سیمهای برنجی شد ولی اسم آن یعنی سیم زرد باقی ماند.  گاه نوازندگان با توجه به نکات مذکور از قطر 22/0میلی متر برای سیم های  زرد وقطر 38/0 و 40/0 میلی متر برای سیم های بم نیز استفاده می کنند . قطر سیم های زرد معمولا 0/2 میلی متر از سیم های سفید بیشتر می باشند.البته مدتی است که سیمهایی با ضخامت های اعداد فرد بین شماره های زوج در بازار مشاهده میشود که برای نوازندگانی که دارای گوشهایی حساس و دقیق هستند راهگشاست.بطور کلی سیمهایی که در تار و سه تار استفاده میشوند سیم هایی برای مصارف صنعتی بودند ولی در حال حاضر شرکت هایی وجود دارند که علاوه بر سیم های صنعتی،  سیم ساز (Music Wire) هم تولید می کنند؛ از جمله وبر(Weber) در فرانسه و شرکت پیرامید(Pyramid) در آلمان .

شرکت های تولیدکننده از این سیم ها جهت هسته مرکزی سیم های فنری و تولید این سیمها برای نتهای زیر بعضی از پیانوها استفاده می کنند.

برای سیمهای سه تار نیز بطور معمول از همین سیمها استفاده می شود ولی به دلیل تنوع سلیقه در طرز نواختن سه تار , شماره سیمهای  گوناگونی برای سه تار های مختلف بکار گرفته می شود.

tar-3tar.mihanblog.ir

وقتی در جمعی نام از استاد حسن کسایی می آید ، در وجود شنونده ناخواسته حسی از احترام و معنویت پدیدار می شود . چرا که سخن از انسانیست که همیشه و از هر زبان فقط و فقط تحسین و تمجید می شنوی .  و هنگامی که سخن از هنر ایشان به میان می آید ، خواه گوینده استادی باشد و خواه هنرجویی و خواه یک مشتاق به موسیقی باز حالتی از تعظیم در برابر هنر ایشان احساس میکنی .

غنیمتی ست اگر این استاد بزرگ و بی همتای « نی » و نوازنده صاحب سبک و بسیار شیرین نواز « سه تار » توصیه ای برای « سه تار نوازان » داشته باشند . 

استاد حسن کسایی:

« سه تار ساز سهل و ممتنعیست ، یعنی هر کس شش ماه سه تار میزند ، فکر می کند به پایان راه رسیده است . ولی مضراب هایی  که  در  سه تار هست و اصلا اسلوب ساز زدن سه تار بسیار مشکل است و گردش صحیح ناخن و انگشت گذاری اگر در یک پوزیسیون (انگشت) غلط گذاشته شود ، امکان ندارد بشود اون جمله را صحیح اجرا کرد . اینست که دقت می خواهد. توصیه ای که می کنم ، به سه تار استاد صبا که نوارهایش موجود است و استاد ارسلان درگاهی و استاد عبادی گوش و توجه کنند. بقیه هم خوب سه تار زدند، اما این سه استاد را ترجیح می دهم »

از سایت:http://mohsenaghel.blogsky.com 

لبخند بزن تازه کنی بغض“بنان” را

بخرام بر آشفته کنی “فرشچیان” را

تلفیق سپید و غزل و پست مدرنی

انگشت به لب کرده لبت منتقدان را

معراج من این بس که در این کوچه بن بست

یک جرعه تنفس بکنم چادرتان را

دلتنگی حزن آور یک کهنه سه تارم

برگیر و بر آشوب و بزن “جامه دران” را

ای کاش در این دهکده پیر بسوزند

هر چه سفر و کوله و راه و چمدان را

شاید تو بیایی و لبت شربت گیلاس

پایان بدهد این تب و تاب این هذیان را

قاموس غزل های منی بی برو برگرد

نگذار کسی بو ببرد این جریان را

"حامد عسکری"

تا حالا دقت کردید یا ازخودتون پرسیدید چرا صدای ساز بعضی اساتید انقدر با هم فرق میکنه؟؟مثلا چرا جنس صدای ساز استاد لطفی با سه تار استاد ذوالفنون متفاوت هست و به نظر صدا بمتر و پر حجم تر میات؟دلیلش اینه که استاد ذوالفنون از سه تار با کاسه های کوچکتر استفاده میکنند و استاد لطفی از سازهای کاسه بزرگ.سه تار بمخوان سه تاری هست که صدای پر حجم تر و البته بمتری نسبت به سه تار های معمولی دارد منظورم اکتاو بم مثل بمتار نیست(بم به معنای عامیانه نه بم به معنای موسیقایی).حالا چه اتفاقی میفته که سه تار بمخوان میشه؟؟حالا میگم بابام جاناین جور سازها کاسه بزرگی دارند که باعث میشه صدا حجم پیدا کنه و صفحه رو نازک میگیرند تا صدا زیاد تر بشه . برای همین امکان شکستن و افت صفحه میره بالا.ام افت صحفه چیه!وقتی که صفحه ساز خیلی نازک گرفته بشه وقتی ساز رو بالا کوک میکنند به مرور زمان صفحه پایین میاد و به این میگن افت صفحه! و اما گلویی ساز به شکل پایین دقت کنید کاسه وقتی داره وصل میشه به دسته یواش یواش کوچیک میشه تا وصل شه به دسته به این قسمت میگن گلویی که خیلی هم مهمه ولی تازه کارها بیخیالش میشن و فکرش رو هم نمیکنن که چقدر این مهمه!هر چه قدر این گلویی بلندتر بشه ساز زنگ دارتر میشه .در سازهای بمخوان این گلویی به خاطر اینکه کاسه بزرگ هست بازتر میشه و طولش کوتاهتر میشه.این باعث میشه که زنگ ساز پایین بیاد. که بعضی ها دوست دارند و بعضی ها دوست ندارند.از نوازندگانی که با این سازها ساز میزنن میشه از محمد رضا لطفی و مسعود شعاری نام برد.بعضی افراد هم این مدل ساز رو برای تک نوازی نمیپسندند و برای گروه نوازی استفاده میکنند.البته شاید از این عکس نفمید کاسه ساز بزرگه چون استاد لطفی یه حدود دو متر قد دارند و هیکل خیلی خیلی بزرگی دارند و ناچار از این سازها باید استفاده کنند چون دستشون خیلی بزرگ هست و البته خود استاد هم این صدا رو میپسندند.

تالیف:علیرضا امیرصمیمی....http://www.setarsaz.ir

تار در اصل واژه ای است سانسکریت. این ساز جزو سازهای زهی زخمه ای قرار دارد. کاسه طنینی آن از دو قسمت بهم پیوسته تقریبا گلابی شکل (کاسه و نقاره که نقاره کوچکتر است) تشکیل میشود . روی کاسه و نقاره پوست نازکی (پوست بره) کشیده میشود و خرک کوتاهی از جنس استخوان روی پوست کاسه قرار میگیرد. دسته تار از جنس چوب می باشد که در طرفین آن استخوان کار گذاشته میشود تا از فرسایش چوب به جهت تماس زیاد انگشتان جلوگیری کند. 

.شش سیم ساز پس از بسته شدن به سیم گیری که زیر کاسه قرار دارد و گذشتن از روی خرکی که روی پوست کاسه قرار دارد طول دسته را نیز طی میکنند و سرانجام به گوشیها که درجعبه ای به نام سرپنجه قرار دارند، بسته می شوند.

بر دستۀ تار تعداد 28 دستان (پرده) بسته میشود. تار بازخمه زدن به وسیله مضرابی ازجنس برنج که نیمی از آن با موم پوشیده میشود نواخته می شود. وصعت صوتی تار کمتر از سه اکتاو است.

تار در ایران و برخی مناطق دیگر مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود .

از نوازندگان معروف تار می توان از جلیل شهناز، فرهنگ شریف، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده،و داریوش طلایی می توان نام برد..

1- برای آموزش تار چه متد هایی وجود دارد؟

2- آیا نواختن تار سخت است؟

3-آیا یادگیری این ساز برای من دیر نیست؟

4- از چه موقع بایستی ساز را تهیه کنم؟

5- در حال حاضر قیمت یک تار چقدر است و من به چه نوع سازی نیاز دارم؟

6- آیا آموزش تار برای کودکان نیز مناسب است؟

7- قبل یا همزمان با فراگیری تار چه درس های دیگری به من کمک می کند تا نواختن این ساز را بهتر بیاموزم؟

8- چه مدت زمانی طول می کشد تا من بتوانم این ساز را در حد قابل قبولی بنوازم؟

9- شیوه آموزش برای ساز چگونه است؟ آیا در طی دوره آموزشی ناگهان درس ها سخت می شود؟ 

1- برای آموزش تار چه متد هایی وجود دارد؟

دستور تار و سه تار (حسین علیزاده)، ردیف میرزا عبداله برای تار، کتاب های هنرستان موسیقی (روح اله خالقی)، شیوه نوین آموزش تار و سه تار (کیوان ساکت) 

2- آیا نواختن تار سخت است؟

هیچ سازی آسان یا سخت نیست و برای نواختن هر کدام بایستی روزانه تمرین کنید. خوب نواختن هر سازی به دو عامل زمان و تمرین نیاز دارد. سازهایی مانند پیانو یا سنتور از آنجا که از قبل کوک شده اند، در ابتدا صدایی بسیار دلنشین تر دارند. اما سازی مانند ویلن که هنرجو خود بایستی صدای مورد نظر را ایجاد کند کمی سخت تر بنظر می رسد. 

3- آیا یادگیری این ساز برای من دیر نیست؟

آموختن موسیقی در هیچ سنی دیر نیست. بقول معروف ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است! 

4- از چه موقع بایستی ساز را تهیه کنم؟

قبل از تهیه ساز حتما با مربی خود مشورت کنید. حدودا از جلسه دوم یا سوم بهتر است که ساز را داشته باشید. 

5- در حال حاضر قیمت یک تار چقدر است و من به چه نوع سازی نیاز دارم؟

حدودا با 600 هزار تومان می توانید یک سه تار متوسط خوب تهیه کنید. قبل از تهیه ساز با مربی خود مشورت کنید. تهیه ساز از سازنده همیشه به صرفه تر و مطمئن تر است. 

6- آیا کودکان نیز می توانند به فراگیری این ساز بپردازند؟

بلی از آنجا که تار سایز کوچک برای کودکان هم هست از سنین کم هم می توانند به فراگیری تار بپرداند. بهترین سن برای شروع نوازندگی از دوران کودکی است. توجه داشته باشید در این سنین اگرچه فراگیری کودکان بسیار بالا است اما بدلیل زود خسته شدن کودکان از کارهایی که نیاز به تمرکز زیادی دارد، بهتر است برای پیشرفت بیشتر، زمان تمرینات آنان را کوتاه تر و به دفعات بیشتر تقسیم کرد. 

7- قبل یا همزمان با فراگیری تار چه درس های دیگری به من کمک می کند تا نواختن این ساز را بهتر بیاموزم؟

آموختن مبانی موسیقی (سلفژ و تئوری) به یادگیری شما کمک می کند. همینطور گوش دادن به آثار صوتی که شامل تکنوازی تار باشد و خواندن کتاب های مربوط به موسیقی نیز موثر است. 

8- چه مدت زمانی طول می کشد تا من بتوانم این ساز را در حد قابل قبولی بنوازم؟

دوره مقدماتی حدودا هفت ماه طول می کشد. البته این زمان بسته به زمان تمرین هر هنرجو متفاوت است. 

9- شیوه آموزش برای ساز چگونه است؟ آیا در طی دوره آموزشی ناگهان درس ها سخت می شود؟

شیوه آموزشی برای همه سازها به تدریج و از آسان به دشوار می باشد. در صورت تمرین مرتب روزانه و فراگیری کامل درس ها ، درس های جدید بسیار ساده خواهند بود.

از سایت:www.partmusic.ir

نگاره ای از دوره صفویه

در مسیر تکامل عود باستان ایران و تنبور خراسان قرار دارد. این ساز در نقوش مربوط به دوره ی ساسانی و حتی قبل از آن دیده می شود، از این رو عمر این ساز را می توان بیش از 1000 سال تخمین زد.که رفته رفته در طول تاریخ تغییراتی در شکل ظاهری و پرده بندی آن داده شده و به صورت سه تار امروزی در آمده است .

این ساز در زمان میرزا علی اکبر خان فراهانی و پسران او میرزا عبدالله و آقا حسینقلی (اواخر دوران قاجار) مانند تار جزو سازهایی بوده که ردیف موسیقی ایرانی با آن نواخته می شده است و تا امروز ادامه پیدا کرده و در حال حاضر جای خود را در موسیقی به عنوان یک ساز مستقل ایرانی مانند تار باز کرده است.

سه تار از سازهای ملی ایران است و از آنجایی که مربوط به هیچ قوم و یا منسوب به ناحیه ای خاص نمی باشد، سازی شهری به حساب می آید و در دسته بندی سازها نیز به واسطه داشتن سیم (زه) و نواختن با مضراب ، در دسته ی سازهای زهی مضرابی قرار می گیرد.

سه تار با ویژگیهای خاص خود همواره در طول تاریخ مورد توجه هنر دوستان ، شعرا ، عشاق و... قرار گرفته و بسیاری از بزرگان تصوف و عرفان ، در سیاحت معنوی خود از این ساز بهره جسته اند.

سه تار درونی ترین و متمرکز ترین ساز است، آن را بیشتر برای دل خود می نوازند تا برای دیگری.(ژان دورینگ)

میرزا علی اکبر خان فراهانی ، پدر ردیف

* این تنها تصویر موجود از مرحوم «آقا علی اکبر خان فراهانی» است که « صنیع الملک » نقاش دوره قاجار و عموی کمال الملک آن را نقش کرده ، هرچند که معلوم نیست که آیا میرزا علی اکبر خان این ردیف ها را خود جمع آوری کرده یا از پدرانش سینه به سینه به او ارث رسیده ، اما باید او را پدر موسیقی ردیف دستگاهی ایران دانست که امروز در دست ماست . او در تار نوازی هم سر آمد هم عصرانش بود و به همین دلیل ارج و قرب فراوانی نزد ناصرالدین شاه داشت. . جالب است که ساز او که در این تصویر می بینید ، برای خود اسمی داشته ،قلندر . او در جوانی فوت شد و مهم ترین شاگردش یعنی میرزا غلامحسین فراهانی برادر و به قولی پسر عموی او با همسرش ازدواج می کند و تربیت فرزندان جناب میرزا را بر عهده می گیرد . از دیگر شاگردان او می توان به « کوکب خانم » ،« میرزا عیدالله خان علاءالملک » ، « مسعود میرزا » و « سلطان خانم» اشاره کرد. .{ عکس موزه موسیقی}

خصوصیات سه تار

1) به نسبت دیگر سازها ، دارای حجم صوتی کم ، ولی در عین حال لطیف ، نافذ ، ظریف و دلنشین است.

2) بین سازهای مضرابی در موسیقی ردیف ، تنها سازی است که مضراب مجزا نداشته و با ناخن سبابه* نواخته می شود. در نتیجه احساس مخصوصی به نوازنده دست داده و صمیمیت بیشتری بین او و سازش بر قرار می شود.

3) کوچکی جثه ، وزن کم و بغل گرفتن ساز هنگام نواختن ، در برقراری ارتباط معنوی بین ساز و نوازنده بسیار موثر است .

4) کمی حجم صوت این ساز عاملی شده تا کمتر چهره ی عمومی پیدا کند و از طرفی موقعیت خاص خود را در خلوت نوازنده و شنونده تحکیم بخشد.

5) چون مضراب سه تار در حالت معمولی به چند سیم برخورد می کند ، امکان ایجاد کوک های متنوع و چند صدا بر روی این ساز وجود دارد ( نظیر شیوه های نوینی که استاد احمد عبادی در کوک سه تار ایجاد نمود و مشتمل بر هفتاد کوک می باشد).

6) به علت محدودیت تعداد سیم ، عدم وجود عوامل تغییر دهنده صدا ، مثل هم کوکی سیم ها ، نداشتن پوست ( برخلاف ) تار و ... صدای این ساز خالص و نافذ بوده و از طرفی کمتر دچار تغییر کوک در حین نواختن می شود.

7) از معدود سازهایی است که همنوازی آن ( گروه نوازی سه تار ) از زیبایی خاصی بر خور دار است.

نمونه مضراب سه تار           

*تذکر: کسانی که ناخن شکننده و یا امکان بلند کردن ناخن سبابه را ندارند ، می توانند از مضراب هایی که به این منظور ساخته شده اند استفاده نمایند.

اجزاء سه تار 

کاسه : جعبه صوتی سه تار می باشد که از جنس چوب توت است.

دسته : پرده های ساز روی آن بسته می شوند ، جنس آن از چوب گردو است.

صفحه: چوب توت نازک که روی کاسه را پوشانده است و خرک روی آن قرار دارد.(مهم ترین عامل خوش صدایی در سه تار صفحه آن است.)

سوراخهای روی صفحه: این سوراخها برای تنظیم صدای ساز ایجاد می شوند.

سر دسته : قسمتی از دسته که گوشی های ساز در آن قرار دارند.

گوشی: انتهای سیم به آن بسته می شود و با چرخاندن آن ساز کوک می شود . جنس آن معمولا" از چوب گردو است.

پرده: از جنس روده است که روی دسته بسته می شود و محل نتها را معین می کند .

خرک: از چوب سا خته می شود و سیم ها از روی آن عبور می کند.

شیطانک : از استخوان ساخته می شود و سیمها از روی آن عبور می کنند .

سیم گیر :در انتهای کاسه نصب می شود و انتهای سیم ها را نگاه می دارد . جنس آن از شاخ قوچ ، چوب شمشاد جنگلی یا فوفل است.

سیم : سه تار چهار سیم فلزی دارد که با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در می آیند.

شیار کنار دسته : شیاری است که در موقع بستن پرده ها از آن استفاده می شود.

سه تار امروزی به رغم نامی که از گذشته برایش به یادگار باقی مانده دارای چهار سیم است. که در قدیم سه سیم (تار) داشته، بروایتی مشتاق علیشاه کرمانی (شهادت 1306 ه.ق) عارفی که با سه تار و موسیقی آشنایی داشته سیم دیگری بین سیم دوم و سوم اضافه کرده و اینک سه تار در حقیقت چهار سیم یا چهار تار دارد . این سیم را واخوان و بعضی ها سیم مشتاق می نامند.نکته قابل توجه در عمل مشتاق علیشاه انتخاب محل قرار دادن سیم چهارم است.آیا می دانید چرا مشتاق علیشاه سیم چهارم را افزود ؟ جواب در قسمت مقالات وبسایت.

ابعاد سه تار

با توجه به تنوع الگوه های ساخت سه تار ، که از نظر ابعاد صفحه ، دسته ، کاسه و... با هم اختلاف دارند. سه تار هایی با ظاهر متفاوت نیز وجود دارد. به طور متوسط طول سه تار از نوک دسته تا سیم گیر حدودا" 86 سانتیمتر ، از شیطانگ تا سیم گیر 72 سانتی متر و طول ارتعاش آزاد آن ( از خرک تا شیطانک ) حدودا" 67 سانتی متر می باشد.

وتر (سیم )سه تار از بالا به پایین بدین ترتیب هستند:

وتر بم (سیم بم) با سیمی قطر تقریبی 25-35 میکرون از جنس برنج ،وتر مشتاق (سیم واخوان) با سیمی به قطر 18-20 میکرون از جنس فولاد ، وتر زیر ( سیم دوم ) با سیمی به قطر تقریبی 18-20 میکرون از جنس برنج ، وتر حاد ( سیم اول ) با سیمی به قطر تقریبی 18-20 میکرون از جنس فولاد.

 تنظیم پرده های سه تار

همان طور که می دانید ،طول سیم از شیطانک تا سیم گیر، به نسبت های خاصی تقسیم می شود که این تقسیمات به کمک پرده های ساز و خرک شکل می گیرد . از این رو ، بعداز هر بار پرده بندی ( یا بر روی ساز جدید ) باید موقعیت پرده ها بر روی دسته دقیقا" تعیین شود . مطالب زیر در مکان یابی چند پرده ی اصلی شما را یاری می کند.

نحوه نواختن سه تار

از اصول بنیادی نوازندگی سازهای زهی ، مضرابی موسیقی ایرانی ، آن است که هیچ گاه نغمه ای (نتی) به صورت تنها اجرا نمی شود . بلکه همیشه بایک صدای واخوان پشتیبانی می شود. ( واخوان عبارت است از اجرای مداوم یک یا چند صدا در طول اجرای قطعه ) تقریبا" در تمامی سازهای زهی مضرابی همانند انواع تنبور و دوتار درموسیقی نواحی معاصر ایران در مناطق مختلف خراسان (شمال ،شرق) گلستان (ترکمن) مازندران ، کرمانشاه ، آذربایجان ( شرقی و غربی ) آن است که همواره یکی از سیم ها وظیفه اجرای ملودی و دیگری که معمولا" به فاصله چهارم و یا پنجم نسبت به سیم اول کوک شده نقش واخوان را به عهده دارد . در نوازندگی سه تار معاصر به شیوه قدما نیز مضراب به گونه ای نواخته می شود که همواره هنگامی که سیمی به ارتعاش در می آید سیم بالای آن به عنوان واخوان به ارتعاش در می آید.

( آنچه دیدم از نوای زندگی نا مبتذل ناله ی سیم سه تارم بود و دیوان غزل ) شهریار

قیمت سه تار (مشقی و حرفه ای)

سه تار یکی از ارزانترین سازهایی است که با قیمت های مناسب به نسبت شناخت خریدار و سازنده آن از 30  هزار تومان تا 50 میلیون

تومان وجود دارد.اصولا" سازهای مشقی توسط سازندهای مختلف و تا قیمت 500 هزار تومان میباشد.و سازهایی که از لحاظ ساختار و

صنعت دارای صدایی خوب هستند معمولا از 1 میلیون تومان به بالا میباشد.و اصولا" سازهایی که از 1 میلیون تومان به بالا ارائه می شود

توسط سه تار سازان حرفه ای که اسامی آنها در قسمت سه تار سازان وبسایت آمده است ساخته می شود.و معمولا" این سه تار ها در

فروشگاهها ی وسایل موسیقی وجودندارند،و میبایستی از خود سازنده به صورت سفارشی تهیه شود.(درصورت نیاز با ما تماس بگیرید)

آیا میدانید ؟بیشترین شهری که در آن سه تار سازی رایج است کنگاور کرمانشاه است، مثل ساختن دف که در کردستان رایج است .

ساختن سه تار در کنگاور متداول است .وبه قول استاد مرادی در هر خانه ای بزنی با یک سه تار ساز روبرو میشی.

توسط وبسایت سه تار و www.3tar.ir

نت نویسی را برای اولین مرتبه ، چند نفر فرانسوی در ایران معرفی کردند که مهمترین آنان شخصی به نام آلفرد ژان باتیست لومر بود که درسال 1868 میلادی= [ 1247 ] خورشیدی به دعوت دولت به ایران آمد . قصد از دعوت لومر ، بیش تر معرفی موسیقی نظامی به شیوه غربی در ایران بود. به عقیده استاد نورعلی برومند ، کار لومر اثر ناچیزی بر موسیقی سنتی ایران به جا گذاشته است ،گرچه بعضی از موسیقی دانان ایرانی از جمله درویش خان از او تعلیماتی دیده بودند . لومر کارخود را آغاز نمود بدون اینکه زبان فارسی بداند . به شاگردانی که از موسیقی اروپائی و حتی خواندن و نوشتن آگاهی نداشتند نت نویسی و گام و دیگر اصول موسیقی را آموخت وچندان در کارخود کوشا و فعال بود که طی چند سال به تشکیل موسیقی عالی نظامی همت گمارد.سپس دبیرستان موسیقی دایر نمود که در آن آموزش کلیه دروس موسیقی ، ازجمله هارمونی و ارکستراسیون نظام وسلفژ و نواختن سازهای بادی و پیانو و ریاست آن نیز بر عهده خودش بود.شاگردانی که طی مدت 6 سال زیر نظر لومر آموزش دیده بودند ازکسان ورزیده و برجسته شدند که در نواختن بیشتر سازها مهارت یافتند.ولی در این میان پس از بازگشت استاد علی نقی وزیری از آلمان در سال 1302 (ش) اولین مدرسه واقعی موسیقی را تاسیس کرد. نت خوانی و قواعد نت نویسی و تار و ویولن و پیانو تعلیم میداد. اولین کسی  که نت نویسی را در موسیقی ایران به کار برد ،وزیری بود. دستورتار او دقیقا" بدین منظور تنظیم شده بود. او ردیف میرزا عبدالله و بخشی از ردیف حسینقلی را در زمان حیات آنان با شرکت در درسهای این دو تن و پیدا کردن نت ها به همراه آنان آوا نویسی کرد. بدبختانه این کار ارزشمند گم شده است.(جهت آشنایی بیشتر با استاد علینقی وزیری به کتاب سرگذشت موسیقی ایران جلد دوم نوشته روح الله خالقی مراجعه نمایید.)

استاد علینقی وزیری      

(تحقیق و برسی توسط وبسایت 3tar.ir از کتاب نورعلی برومند زنده کننده موسیقی اصیل ایرانی به کوشش احمد کریمی انتشارات دوست - تهران 1380 - و کتاب تاریخ موسیقی ایران نوشته: روح انگیز راهگانی،تهران نشر پیشرو1377 - و سنت و تحول موسیقی ایران نوشته ژان دورینگ- ترجمه سودابه فضائلی انتشارات توس - 1383 تهران.)

از اصول بنیادی نوازندگی سازهای زهی، مضرابی موسیقی ایرانی ، آن است که هیچ گاه نغمه ای (نتی) به صورت تنها اجرا نمی شود .

بلکه همیشه با یک صدای واخوان پشتیبانی می شود (( واخوان عبارت است از اجرای مداوم یک یا چند صدا در طول اجرای قطعه ))

تقریبا" در تمامی سازهای زهی مضرابی مانند انواع تنبور ، دو تار در موسیقی نواحی معاصر ایران در مناطق مختلف خراسان (شمال شرق )

گلستان(ترکمن) مازندران ، کرمانشاه ،آذربایجان ( شرقی و غربی ) آن است . که همواره یکی از سیمها وظیفه اجرای ملودی و دیگری که

معمولا"به فاصله چهارم و یا پنجم نسبت به سیم اول کوک شده نقش واخوان را به عهده دارد .

در نوازندگی سه تار معاصر به شیوه قدما نیز مضراب به گونه ای نواخته می شود که همواره هنگامی که سیمی به ارتعاش در می آید سیم

بالای آن نیز به عنوان واخوان  به ارتعاش در می آید. با اضافه شدن سیم مشتاق در حقیقت سیمهای سه تار متشکل از سه (( دوتار )) گردید.

1- سیم اول از جنس فولاد با واخوان سیم دوم از جنس برنج.

2- سیم دوم از جنس برنج با واخوان سیم مشتاق از جنس فولاد.

3-سیم سوم مشتاق از جنس فولاد ، واخوان سیم بم از جنس برنج.

در واقع سیم مشتاق واخوان سیم دوم و سیم بم می باشد.و جالب اینکه نوع سیمی را که مشتاق علیشاه انتخاب نمود با عث شده که هر

جفت از سیمها متشکل از دو جنس سیم فولاد و برنج شود.(تحقیق و بررسی از مجله مقام موسیقایی شماره 41 مهر 86 توسط وبسایت3tar.ir )

هر چیزی که طبع و مزاج را قوی و سالم و روح را پرقدرت سازد ( که موجب عمر طولانی تر نیز می شود ) آنرا « مطبوع » می نامیم . و آنچه مزاج را از درستی بگرداند و طبع را به کژی و کاستی کشد ( که عمر را هم کوتاه می کند ) ، « موثر منفی » است .

در مورد موسیقی مطبوع ، بی فایده نیست از کتابی که به سال ( 1141 ه . ق 1728 م ) نوشته محمد بن هادی بن صالح شیرازی ، جمله ای نقل شده:

« ... در ذکر اموری که باعث زیادتی عمر و طول حیات می شود : ... و از آن جمله استماع صوت حسن است یعنی گوش دادن به صدای خوش که آن را در تقویت روح و انعاش (بهبود) حرارت غریزی دخل عظیمی است ».

مجلس نوازندگان دوره ناصری

تابلوی کار استاد کمال الملک در سال 1310 ه.ق کشیده شده و اصل آن در موزه گلستان است.محمد صادق خان نوازنده سنتور ، اسمعیل خان کمانچه کش ، آقا غلامحسین نوازنده تار.

اسماعیل قهرمانی نوازنده تار و از شاگردان برجسته محضر میرزا حسینقلی و میرزا عبدلله بود.او را از برجسته ترین نوازندگان و حافظان ردیفدانسته اند و معروف است که وی سال های سال ، هر روز هفته را برنواختن تمام و کمال و یکی از دستگاه ها اختصاص داده بود. او در سال های بعد از 1300 ، معتبرترین راوی ردیف میرزا عبدلله با حفظ صناعت های اجرایی و خصوصیات فردی استاد خود ، شناخته می شد.

tarineh.com

نورعلی برومند:  « در سه تار ناخن زدن را از صبا و ضربی ها را از فروتن یاد گرفته ام . » در نوجوانی پدر برومند برای اینکه پسرش به علت عشق به موسیقی از درس و مشق غافل نشود ، اورا برای ادامه تحصیل به آلمان فرستاد. ولی نابینایی چشم باعث شد که وی از ادامه تحصیل (رشته پزشکی) محروم شده و به ایران باز گردد. لذا پس از مشورت با اساتید دریافت تنها کسی که ردیف های میرزاعبدلله را محفوظ دارد، اسماعیل قهرمانی است.بدین جهت سالها با اسماعیل قهرمانی کار کرده و ردیف میرزاعبدلله را نزد وی کاملا" آموخت.برومند سال ها برای ضبط و تنظیم و تدوین ردیف ها به روایت قهرمانی زحمت کشید و دوره ی کامل آن را به دعوت سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران با تار نواخت و ضبط کرد که امروز دستمایه ی اصلی معلمان مشغول به تعلیم موسیقی ایرانی ، است. برومند وسیله ای شد برای اینکه هنر اساتیدی چون حبیب سماعی ، سید حسین طاهرزاده ، درویش خان ، موسی معرفی ، ابوالحسن صبا ،رکن الدین خان مختاری ، یوسف فروتن ، عبدلله دوامی ، رضا روانبخش اسماعیل قهرمانی و ضیاء رسائی ، که برخی به طور مستقیم و برخی غیر مستقیم بر وی تاثیر گذارده بودند، به نسل امروز منتقل شود. طی 12 سال تدریس برومند در دانشکده ی هنر های زیبا ، جوانانی چون حسین علیزاده ،مجید کیانی ، جلال ذوالفنون، داریوش طلائی ، محمد رضا لطفی و... فارغ التحصیل شده و لیسانس گرفتند. وی علاوه بر گرد آوری و تدریس سازی ، ردیف آوازی را نیز از روی سبک طاهرزاده تنظیم و تدوین کرد و به شاگردان خود آموخت؛ که از آن جمله رضوی سروستانی و محمد رضا شجریان را می توان نام برد. برومند در آخرین سال عمر ، ریاست هیت داوران آزمون باربد را به عهده گرفت .

  از سایت:tarineh.com

موسی معرفی از شاگردان برجسته درویش خان است که به درجه ی اخذ نشان « تبر زین طلا » از دست وی ، درنوازندگی تار نایل آمد. وی مدت 30 سال به جمع آوری و تطبیق ردیف میرزاعبدلله و میرزا حسینقلی ، پرداخت و حاصل آن را به صورت کتابی مفصل تحت عنوان « ردیف موسیقی ایران » در سال 1332 منتشر کرد که در همان سال ها با تار « سلیمان روح افزا » ضبط شد. ( این اجرا اخیرا" منتشر شده است ).

  از سایت:tarineh.com

علی اکبر شهنازی فرزند آقا حسینقلی که از 8 سالگی آموزش تار را نزد پدر خود آغاز و ظرف مدت 6 سال ردیف موسیقی ایرانی را از ویآموخت. در 14 سالگی اولین اجرایش با آواز « جناب دماوندی » بر روی صفحه ضبط شد.در 18 سالگی با مرگ پدر ؛ بر کرسی استادی وی تکیه زد و در سال 1308 هنرستان موسیقی شهنازی را بنا کرد . در سال 1341 ردیف مرحوم پدرش را، که در حال حاضر به نام « ردیف میرزاحسینقلی » مشهور است ، با اجرایی بسیار زیبا برای ادره فرهنگ وقت ؛ ضبط کرد. از سال 1364 با تعطیل کردن هنرستان خود ، آموزش در هنرستان ملی را آغاز و تا اواخر عمر ، در دوره عالی هنرستان موسیقی به انتقال گنجینه هنری خود اهتمام ورزید. « ردیف دوره ی عالی»(یک جلد کتاب و 4 نوار کاست ) با اجرای خود استاد ، از وی باقی مانده ؛ که از منابع مهم آموزش تار به شمار می رود. شهنازی ؛ نوازنده ای توانا ، خلاق و دارای تکنیک بسیار درخشان بود و شاگردان زیادی را از چند نسل تربیت کرد . میرزا حسن خان مشاور ،منتظم الحکما ، حاج آقا محمد ایرانی ، حبیب الله صالحی ، هوشنگ ظریف ، رضا وهدانی ، محمد رضا لطفی ، حسین علیزاده ، داریوش طلائی، داریوش پیرنیاکان ، و... از جمله شاگردان وی بوده اند.

 از سایت:tarineh.com

شرکت در کلاس آموزش سه تار و تار در همه سنین امکان پذیر است. اموزش تار و سه تار به دو روش انجام می شود:

- روش سنتی گوشی یا سینه به سینه و یا مکتبخانه ای

- روش نوین تدریس از روی کتاب

کلاسهای موسیقی (آموزش تار) به صورت جلسات خصوصی و نیمه خصوصی برگزار می شود و مدرس تار در طول جلسه به آموزش درس جدید تار و رفع اشکالات تئوری و عملی هنرجو می پردازند.

ساز شناسی تار

تار از سازهای زهی و ایرانی است که با زخمه نواخته می‌شود.

در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود.

تار در لغت ایرانی به معنی زه، سیم و از لحاظ ساز شناسی از گروه سازهای زهی مضرابی است.

ساز تار به سازسه تاراز جهاتی مشابه است و از یک خانواده محسوب می شوند. شیوهٔ نوازندگی زخمهٔ عادی در تار به صورت راست (از بالا به پایین) است ولی در سه‌تار بالعکس است (از پایین به بالا). این دو ساز از نظر تعداد پرده‌ها نیز با هم شباهت دارند.

از نوازندگان پیشین ساز تار می توان از اساتیدی چون :آقا علی‌اکبر خان فراهانی،آقا حسینقلی، میرزاعبدالله، درویش خان، اسماعیل ساقی، علینقی وزیری، موسی معروفی، نصرالله زرین‌پنجه،علی‌اکبر شهنازی،مرتضی نی‌داوود،عبدالحسین شهنازی، غلامحسین بیگجه‌خانی، لطف‌الله مجد، عطا جنگوک، فریدون حافظی، جلیل شهناز، محمدرضا لطفی

تار سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، می‌تواند با آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تک نوازی و هم نوازی را دارا می‌باشد.

سن آموزش تار

اموزش ساز تار در همه سنین امکان پذیر است. کودکان از حدود 7سالگی می توانند به  یادگیری تار بپردازند ولی شروع کلاس آموزش تار بهتر است بعد از گذراندن دوره اموزش موسیقی کودک (ارف) باشد . نوجوانان و بزرگسالان هم  می توانند به آموزش تار بپردازند .آموزش موسیقی در هیچ سنی دیر نیست و علاوه بر اینکه  بعنوان تفریح  محسوب می شود می تواند در  تقویت حافظه و توانایی های ذهنی، و هماهنگی چشم ودست نقش  داشته باشد.

میزان تمرین آموزش تار

پیشرفت در یادگیری موسیقی و کلیه  رشته های هنری بتدریج و به آرامی انجام می شود و برای موفقیت  و کسب مهارت، تمرین و ممارست لازم است. پیشرفت هنرجویان در نواختن تار بستگی به میزان تمرین و استعداد آنها دارد و تمرین روزانه و مداوم معمولا کارایی بیشتری دارد.

 از سایت:http://www.matinmi.com

حمید نوایی معروف به عشقی (5-1282ش=صبح دوشنبه 1366/9/30=1987م تهران) از محل سکونتش در تجریش ، مقصود بیگ،کوچه ثقفی ، شماره 16 ، آرامگاه بهشت زهرا ،قطعه 104 ردیف 67 شماره 38 به خاک سپرده شد.

سه تار ساز مشهور معاصر ، به تار سازی نیز اشتهار و اهتمام داشت. او فرزند پدری به نام رضا ، اهل کنگاور کرمانشاه بود و از 13 سالگی بهره مند از استادی معروف به نام سید جلال .

در سال 1350 آغاز همکاری او با مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ، بنا به دعوت دکتر داریوش صفوت بود. عشقی درویش گونه ای آزاد از هر گونه قید و بند ، در دنیای تجرد خویش ، با طبع بلند ، نه تکیه بر اغنیا می زیست.

سه تار می نواخت و همراه آن زمزمه ای سر می داد ، تکیه کلامی داشت : (( یا هو )) و گاهی آن را تکرار می کرد ، خدایا عشقی قلندر به جز تو بی نیاز است و یا عشقی قلندر ، عشقی خداپرست محل کارش را مقدس می داشت .

سه تار های عشقی از کیفیت صوتی مطلوبی برخوردار است. استاد احمد عبادی معتقد بود سه تار عشقی چیز دیگر است و بهترین سه تاری است که می توان از لحاظ زنگ و قدرت صدادهی به آن عنوان بهترین را داد.(ضمنا"داریوش طلایی نیز ردیف سه تار نوازی را با ساز عشقی اجرا نموده است).

از ویژگیهای سه تار عشقی می توان به تحکیم کاسه ، تحدب صفحه ، و خوش دست بودن آن اشاره داشت.ولی ویژگی بازر آن بالانس صدا دهی در اکتاو های زیز وبم ، خوش صدایی همه سیمها ، بصورت ابریشمی و مخملین و قابلیت مضراب خوری که در تمام کوک ها خوش می خواند.

و دارای دو مشخصه ظاهری یکی به شکل اشک که در گلویی سه تار و معمولا" با صدف سفید کار شده و کلمه (( عشقی )) که در بالاترین قسمت کاسه ، در کنار سیم گیر ( قسمتی که دست هنگام نواختن روی کاسه گذاشته می شود) با خطی عامیانه و با مداد حک می کرد.البته تمام سازهای عشقی دارای مهر نبودند.

استاد عشقی پنج نوع سه تار می ساخت و برای هر کدام یک قالب مخصوص داشت.

1- سه تار ( کاسه بزرگ 11 ترک ) عشقی ،که بیشتر از بقیه طرفدار داشت.

2- سه تار ( کاسه متوسط 11ترک) کمی کوچکتر از نوع اول اما با قالبی کشیده تر (جره) که در نوع خود زیبا و خوش صداست.

3- سه تار کوچک یا سازهای مسافرتی با 9 ترک .

4- سه تار کوچک کتابی با کاسه تخت که به آن زیر عبایی میگفتند.

5- سه تار ( پوستی از ابداعات عشقی) با قالبی بزرگتر وبا پنجه ای زیبا ، روی صفحه آن به شکل قلب حغره ای ایجاد می نمود و پوست بر روی آن می کشید و خرک ساز را که شبیه خرک تار بود بر روی پوست مستقر می ساخت.

استاد عشقی بجز این پنج نوع سه تار ، سه تار یک تکه نیز می ساخت .

عشقی یکی از بهترین شاگردان استاد سید جلال تار ساز و سه تار ساز معروف به شمار می رفت . عشقی نه تنها سه تار ساز خوبی بود ، بلکه تار های نخبه ای هم ساخته است ، اما دلبستگی اصلی او ساختن سه تار بود.

سه تار هایش خوش دست ، سبک وزن و خوش صدا و بسیار زیبا است . امروز هنر مندان به داشتن سه تار های عشقی افتخار می کنند . سه تار های او علاقمندان و جویندگان بسیاری دارد .

مرحوم عشقی از کسانی بود که کارگاهش محفل استادان بنام و برجسته زمان بود و اگر چه بهره ای از زندگی هنری اش نبرد ، اما نام او و کارهای ارزنده اش ، همواره در یادها و خاطره ها زنده و جاوید است.

هنرجویان بسیاری در زمینه ساخت ساز از دانش ومهارت عشقی برخوردار شدند . که بعضی از آنها در این صنعت به مرتبه والایی رسیده اند.

از جمله فرمان مرادی که امروز استادی قابل است . فرمان مرادی حق شاگردی را در مورد استادش کاملا" به جا آورد و تا آخرین لحضه حیات او یار ومدد کارش بود.

هم اکنون سه تار عشقی در بین علاقمندان با قیمتی بالغ بر 10 تا 15 میلیون تومان طرفدار دارد.

منبع.: http://www.3tar.ir

در ایام قدیم نسلی از ساز سازان سنتی در ایران به وجود آمدند، که در کارشان مهارت زیادی پیدا کردند و به مرحله ی استادی رسیدند. در همین زمان در خانواده ای هنرمند در جلفای اصفهان کودکی پا به عرصه وجود میگذارد که نام آوانس آبکاریان را برایش انتخاب و بعدها معروف به ( یحیی تار ساز ) شهرت زائد الوصفی کسب کرده به گونه ای که هر کس تاری داشته باشد، حتی دورترین روستاها آن را منسوب به یحیی می داند و افتخار می کند گویی تار با نام یحیی عجین شده و از هم جدا شدنی نیستند. پدر و عموی یحیی که به ترتیب خاچیک و هامبارسون نام داشتند از هنرمندان این رشته بودند و یحیی از زمان کودکی با تار و سایر وسایل موسیقی آشنا می شود و با آنها انس می گیرد، خصوصا" با شکل تار که اثری نیکو در او به جای می گذارد . هنگامی که صدای زیبای تار را می شنود شیفتگی و علاقه ای وافر بدان پیدا می کند و تصمیم می گیرد که کار پدر و عمویش را ادامه دهد.بزرگتر که می شود به پدرش در ساختن تار و سه تار کمک می کند.در قدیم روال کار چنین بوده که پدر یا عمو کارش را به پسر یا برادرزاده اش می آموخته، چون در آن زمان هنر و حرفه در خانواده موروثی بوده و یحیی هم بر همین منوال شاگردپدرش بوده است،به علت نبوغ ذاتی ای که داشته به زیبایی کار استادان دیگر هم توجه خاصی پیدا می کند و شیفته ی کار استاد فرج الله استاد یگانه و بی نظیر می شود پا را از دایره ی کار پدر و عمویش فراتر می گذارد و اندازه و الگوی استاد فرج الله را اختیار می کند و با کمی تصرف توانسته به ساز تار ، زیبایی خاص و قابل توجهی بدهد و صدادهی آن را به اعلا درجه برساند که تا کنون هیچ سازنده ای نتوانسته به آن مقام برسد . و این می رساند که او در این راه بسیار جست و جو کرده تا به آنچه مورد نظرش بوده ، دست یافته است .اگر تار یحیی را در سطحی صاف قرار دهیم خواهیم دید که تار یحیی از نظر زیبایی در بین تارهای ممتاز است .

مشخصه خوش خوانی و خوش دستی تار یحیی   

مشخصه خوش خوانی و خوش دستی تار یحیی به چند عامل مهم بستگی دارد: طرز ساخت کاسه، نصب دسته به کاسه ، عمل آوردن رو دسته ، اندازه های دقیق نسبت کاسه به دسته، تناسب کاسه ی بزرگ و کاسه کوچک (نقاره) ، نفیر داخل کاسه ، تراش داخل کاسه تناسب داخلی حجم کاسه ی بزرگ و کاسه کوچک و... مهمتراز اینها خرکی را که برای اولین بار روی تار قرارمیداد و آن را امتحان می کرد اگر از نظر صدادهی مطلوب واقع می شد دیگر عوض نمی کرد و این خرک را همیشه روی تار نگاه می داشت ، در صورت تغییر دادن صدا دهی تار کم می شود و از خوش خوانی می افتد . توصیه نگارنده این است که روی خرک تار خود را امضاء و علامت گذاری کنید زیرا عوض کردن آن به وسیله نا اهلان اختمال حتمی دارد. تار های یحیی به علت مرغوبیت ، خریداران فراوانی داشته است به یاد دارم در سال 1312 تار یحیی 40 تومان و تار سایر استادان 14 تا 15 تومان بود و تار های معمولی 3 تا 5 تومان خریداری می شد . بدین لحاظ کار او را تقلید و به نام او می فروختند. بنابراین تصمیم می گیرد مهری بسازد و کارهایش را مهر کند . تا آن زمان کسی کار را مهر می زد. یحیی مهر بیضی شکل کوچکی می سازد و کلمه یحیی را روی آن حک می کند و به درون کاسه بزرگ می زند. اما از خدا بی خبران این مهر را تقلید می کنند و او دوباره در صدد برمی آید که مهر دیگری بسازد ، مهری می سازد دایره شکل ونام یحیی را به تاریخ 1325 (هجری قمری) با فشار روی بیخ دسته تار می زند . که البته آن را هم تقلید می کنند . یحیی با این امر مبارزه می کند و مهر بیضی شکل کوچکی می سازد و آن را روی کاغذی می زند و تاریخ ساخت و محل ساخت را می نویسد و در زیر سیم گیر می چسباند و سیم گیر را در جای خود وصل می کند و مهر مخفی دیگری که همین مهر زیر سیم گیر باشد ، روی کاغذی می زند و آن را زیر استخوان سرپنجه می چسباند. اگر تار یحیی دست نخورده باشد ، این مهر زیر استخوان سر پنجه وجود دارد. اگر تاری این سه مهر را داشته باشد خصوصا" مهر زیر استخوان سر پنجه ، محققا" ساخته یحیی است.

نمونه مهر یحیی در بیخ دسته تار 

گفتیم که سازندگان قدیم کارشان را مهر نمی زدند ، بعد از یحیی این کار ترویج می شود شگرد کار یحیی برای ساخت تار این بود که برای بالا بردن کیفیت کارش  از بهترین چوب ها و بهترین مصالح استفاده می کرد . ذکر این نکته قابل اهمیت است که یحیی بیشتر تار هایش را در اصفهان ساخته است ، معمولا" این تار ها رنگ روشن و خال های سفیدی در پهلو های کاسه دارند و به همین دلیل این که چوب توت جوان استفاده شده ، صدایشان زنگ دارد و زیر خوان است وی مدتی به قزوین نزد خواهرش می رود و تارهایی که در آنجا ساخته به خاطر مرغوبیت چوب قزوین هم از نظر رنگ و هم از نظر صدا دهی خوب در آمده است.

یحیی چپ دست بوده ومعمولا افراد  چپ دست در کارشان مهارت زیادی پیدا می کنند. زمانی که یحیی در قزوین کار می کرده ، دو عدد تار یکی کاسه بزرگ و دیگری که اندازه های آن با تارهای معمولی فرق بسیار دارد . برای خواهرش می سازد و داخل تار بزرگ را با خط خود و با مدادکپیه بنفش به زبان ارمنی می نویسد و به خواهرش هدیه می کند . متاسفانه تاریخ در آن قید نشده است . این دو عدد تار در سال 1362 از خواهر زاده یحیی خریداری می شود و خریدار ، آن را برای تعمیر نزد من آورد و همان سه مهری را که قبلا" ذکر شد دارا بود.          در حال حاضر (تار یحیی ) در بین علاقمندان تا مرز 200 میلیون تومان نیز طرفدار داشته است.

نکته:امروزه حتی در میان سازندگان ساز یا فروشندگان ساز کم هستند افرادی که واقعا" بدانند که صدای یک تار چگونه باید باشد و هرگز به طور یقین نمی توان دانست که آیا فلان تار بد است یا نه، زیرا تنها کافی است که پوست بد قرا گیرد تا بهترین ساز تمام کیفیت خود را از دست بدهد. در بعضی از موارد ، یک سوهان کشی صحیح روی لبه ی کاسه یا روی دسته ی تار ، کافی است تا عیوب بزرگ را رفع کند ، و یا برعکس ، به ترتیبی غیر قابل مرمت صدای آن را ضایع کند . متداولترین معیار ، قدرت و زنگ است. اما برای قضاوت در باب کیفیت یک تار ، باید نواختن آن را هم به خوبی دانست.(دو اصل مهم متحول شدن تار ، پوست و خرک است).

 منبع.: http://www.3tar.ir